Zaburzenia osobowości

Zaburzenia osobowości to nie to samo co kryzysy psychiczne, które najczęściej pojawiają się na jakiś czas i mijają. Zaburzenia osobowości dotyczą ciężkich zaburzeń struktury charakteru i sposobu zachowania się człowieka. Zazwyczaj niosą za sobą konsekwencje w wielu aspektach życia i w dostrzegalny sposób wpływają na funkcjonowanie indywidualne i społeczne. Postawy, reakcje i zachowania osób dotkniętych zaburzeniami osobowości są wyraźnie dysharmonijne i to zwykle w wielu obszarach – uczuciowości, pobudliwości, kontroli popędów (impulsów), sposobów postrzegania i myślenia, związków z innymi ludźmi. Trudności te pojawiają się w okresie dzieciństwa lub w okresie młodzieńczym i utrzymują się w czasie dorosłości.

Aktualnie w międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania (ICD-10, rozdział V, F60) wyróżniane są następujące specyficzne zaburzenia osobowości:

• osobowość PARANOICZNA – charakteryzuje się nadmierną wrażliwością na niepowodzenia i odrzucenie, długotrwałym przeżywaniem przykrości (np. niewybaczaniem niesprawiedliwości czy krzywd), wyjątkową podejrzliwością wobec innych, brakiem zaufania, prowokującym do walki, sztywnym podejściem do własnych praw, tendencją do przeceniania własnego znaczenia, pochłonięciem „spiskowymi” wyjaśnieniami zdarzeń;
• osobowość SCHIZOIDALNA – charakteryzuje się zachowaniami skrajnie introwertycznymi i ekscentrycznymi, ograniczonym wachlarzem emocji (chłodem, wycofaniem się lub spłyceniem uczuć, trudnością w wyrażaniu uczuć przyjaznych i ciepłych oraz gniewu), brakiem zainteresowania pochwałami i krytyką, brakiem poszukiwania przyjemności, preferencją do samotnictwa, brakiem bliskich przyjaciół i zaufanych związków, niewrażliwością wobec norm i konwencji społecznych, zaabsorbowaniem fantazjami i introspekcją;
• osobowość DYSSOCJALNA (w tym: osobowość antysocjalna, psychopatyczna, socjopatyczna) – charakteryzuje się przede wszystkim niewspółmiernością pomiędzy zachowaniami a obowiązującymi normami społecznymi, brakiem empatii i nie liczeniem się z uczuciami innych, niemożnością urzymania trwałych związków z innymi, niezdolnością do odczuwania poczucia winy, brakiem odpowiedzialności, lekceważącym podejściem do norm i zobowiązań, niskim progiem tolerancji frustracji i wyzwalania agresji, skłonnością do obwiniania innych;
• osobowość CHWIEJNA EMOCJONALNIE – charakteryzuje się tendencją do działań impulsywnych bez względu na ich konsekwencje, brakiem samokontroli, wybuchami gwałtownego gniewu, trudnością w planowaniu przyszłości i niestabilnością emocjonalną. ICD-10 rozróżnia dwie odmiany tych zaburzeń.
  • Pierwszą jest TYP IMPULSYWNY, w którym dominuje niestabilność emocjonalna, impulsywność działań, wybuchy gniewu lub zachowań zagrażających, zwłaszcza w reakcji na krytykę;
  • Druga odmiana to TYP BORDERLINE (z pogranicza), w którym oprócz niestabilności emocjonalnej (odczuwanie skrajnych i intensywnych emocji, momenty spokoju, zmieniają się w stany depresyjne lub silne pobudzenie), ważne są zaburzony obraz siebie, swoich celów i preferencji, poczucie wewnętrznej pustki oraz skłonność do wchodzenia w intensywne, ale niestabilne związki, co często prowadzi do kryzysów emocjonalnych, prób uniknięcia porzucenia, gróźb samobójstwa lub samouszkodzeń;
• osobowość HISTRIONICZNA – charakteryzuje się teatralnymi, dramatycznymi zachowaniami, chęcią zwrócenia na siebie uwagi, stałym poszukiwaniem podniet i bycia docenianym i bycia widocznym, płytką i chwiejną uczuciowością, nadmierną koncentracją na atrakcyjności fizycznej, niestosowną uwodzicielskością w wyglądzie lub zachowaniu;
• osobowość ANANKASTYCZNA (w tym osobowość kompulsyjno-obsesyjna) – charakteryzuje się nadmiarem wątpliwości i ostrożności, zaabsorbowaniem przez szczegóły, regulaminy, porządkowanie lub schematy postępowania, perfekcjonizmem przeszkadzającym w realizacji zadań i prowadzącym do zaniedbania przyjemności i relacji międzyludzkich, nadmierną sumiennością i pedanterią, sztywnością i uporem, niechcianymi, natrętnymi myślami, które powodują niepokój i kompulsje, czyli rytualne zachowania;
• osobowość LĘKLIWA (UNIKAJĄCA) – charakteryzuje się poczuciem nieprzystosowania, poczuciem bycia nieatrakcyjnym i gorszym od innych, wyczuleniem lub wręcz nadwrażliwością na krytykę i obawami przed odrzuceniem, uporczywym i wszechogarniającym uczuciem napięcia i niepokoju;
• osobowość ZALEŻNA – charakteryzuje się trudnościami z byciu samodzielnym i niezależnym, przekonaniem o własnej bezradności i niezdolności do zatroszczenia się o siebie, podporządkowywaniem własnych potrzeb potrzebom innych osób, nadmiernym uleganiem ich prośbom i życzeniom, zachęcaniem innych lub pozwalaniem im na przejęcie odpowiedzialności na nasze istotne decyzje życiowe, niechęcią do stawiania innym wymagań, nadmiernymi obawami przed opuszczeniem przez osobę bliską i osamotnieniem

Osoby dotknięte zaburzeniami osobowości mogą odnieść wiele korzyści z pomocy psychologicznej, psychoterapeutycznej i psychiatrycznej. Wsparcie specjalistów może im pomóc lepiej rozumieć, co się z nimi dzieje i z czego wynikają ich trudności, a także pomóc im lepiej funkcjonować w tych obszarach, w których jest im szczególnie trudno (np. lepiej kontrolować impulsy i radzić sobie z intensywnymi emocjami, inaczej budować relacje czy też radzić sobie z absorbującymi myślami).

Źródła:

1) „Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne.” Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”. Instytut Psychiatrii i Neurologii. Kraków – Warszawa – 2000.

2) „Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne.” Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”. Instytut Psychiatrii i Neurologii. Kraków – Warszawa – 1998.

Autorki tekstu: Sylwia Stępień, Ewa Kaczorkiewicz